Zabytki przemysłowe we Wrocławiu, XVI - XX wiek

Generalnie młyny pojawiły się w słowiańszczyźnie w X wieku, w Polsce - w XII wieku. Dopiero kilka lat temu zakończył pracę Młyn Maria, znajdujący się pomiędzy wyspami Piaskową a Słodową. Początki tego młyna sięgają roku 1267 r., parokrotnie ulegał zniszczeniu (pożary, powodzie) i był odbudowywany.  Wiele z zabytków przemysłowych uległo idei nowoczesności. W roku 1975 wysadzono pozostałości po zniszczonych w czasie wojny młynach św. Klary. Młyny ulokowane w wieku XIII przez wrocławskiego księcia Henryka III na wyspach Słodowej i Bielarskiej po pożarze w 1789 r. zostały odbudowane w stylu barokowo-klasycystycznym.


Foto: wroclaw.hydral.com.pl, zabytkowy Młyn Maria

Młyn Sułkowice (na Sołtysowicach, ul. Poprzeczna). Nie wiadomo, od kiedy działał, Encyklopedia podaje tylko, że do 1945 r. był własnością Schlesiche Muehlwerke AG. Nadal czynny.

Czynny jest też Młyn Różanka przy ul. Młynarskiej, zbudowany w roku 1918. Po wojnie przeszedł dwa pożary, zmodernizowany w latach 1957-60.

  Foto: wroclaw.hydral.com.pl, Młyn Różanka

„Mamut" przy zbiegu ulic Sienkiewicza i Świętokrzyskiej budowany od 1875 roku, do 1939 był rozbudowywany. Należał do największych w Niemczech, wydajność dobowa w roku 1945 8 ton pieczywa. Od 1905 roku także wytwórnia wód mineralnych. W 1946 przejęty przez PSS Społem, obecnie Społem, Spółdzielcze Zakłady Piekarsko-Ciastkarskie, w 1998 r. Wydajność dobowa 80 ton pieczywa.

Cukrownia „Wrocław" na Sołtysowicach powstała w 1890 r., zał. przez T. Ehrlicha i H.Fromberga. W roku 1894 osiągnęła dobowy przerób tysiąca ton buraków. Obecnie samodzielne przedsiębiorstwo, przerób dobowy ponad 2 tys. ton, roczna produkcja - 24 tys. ton cukru.

Zaledwie dwa budynki mieszkalne pozostały z dużego kompleksu Cukrowni Klecina - ceglasty obiekt wybudowany został w 1834 r. przez wrocławskich kupców, braci G. i A. Liebichów oraz M. Hikkela. Obecnie na byłym terenie cukrowni mieści się Park Handlowy Bielany (hipermarket Auchan). Nie istnieją też już cukrownie „Muchobór Wielki" i „Różanka".

Przy ul. Jedności Narodowej, koło mostu Warszawskiego, znajdują się Browary Dolnośląskie „Piast". Sam browar, budynki prod.-magazynowe tworzą interesujący ceglany zespół architektury przemysłowej z oryginalnym wyposażeniem zabytkowej fermentowni z lat 30. Zbudowany został w 1893 przez firmę Brauerei Pfeifterhof Carl Scholz. (Nie istnieje!)

Buergerliches Brauhaus AG, czyli późniejszy Browar Mieszczański przy ul. Hubskliej 44, zbudowany został w roku 1894. Obecnie budynki znajdują się w rękach prywatnych i zmieniły funkcję, organizowane są tam imprezy artystyczne, wystawy.

Browar Haasego (ul. Krakowska 88 - 106) budowany stopniowo w latach 1864 - 1878 był największym w tej części Niemiec. Obecnie budynki zajmowane są przez inne zakłady.

Minibrowar „Spiż“ i browar "Bierhalle" na wroclawskim Rynku. (piwo pszeniczne warzone i przygotowywane we Wrocławiu)

W 1871 roku powstał we Wrocławiu zakład uzdatniania wody przy obecnej ul. Na Grobli. Na terenie tego zakładu stoi jedyna w swoim rodzaju wieża ciśnień (o przekroju kwadratu, zwykle są okrągłe) o boku 32 x 32 m. Umieszczone na wysokości 43 m zbiorniki mogły zmagazynować 4 150 metrów sześciennych wody. Znajdująca sie na piętrach maszyneria podtrzymywana jest przez kolumny nawiązujące do korynckich, liczne zdobienia mają też kręte metalowe schody.

Ze względu na to, że obiekt znajduje się na terenie czynnego, zamkniętego zakładu pracy, zwiedzanie możliwe jest tylko po uzgodnieniu z MPWiK. Podobnie - znajdująca się na terenach wodonośnych MPWiK przepompownia Świątniki, z zakonserwowanymi urządzeniami.

Ceglastą wieżę ciśnień przy ul. Wiśniowej zbudowano w roku 1904 wg projektu Karla Klimma. Ma 62 m wysokości, na 42. metrze znajduje się taras widokowy. W jej górnej części był tam zbiornik na wodę o pojemności 1800 m sześciennych. Dolną część wieży zdobią płaskorzeźby zwierząt oraz nieistniejących stworów morskich. Podczas wojny pełniła rolę punktu dowodzenia, uległa znacznemu zniszczeniu. Po odbudowie pełniła swoją funkcję do roku 1985. Obecnie znajdują się tam restauracje i kawiarnie.

Pierwsza zaczęła działać w roku 1847 gazownia przy ul. Tęczowej. Zasilała latarnie gazowe na Starym Mieście. Drugą uruchomiono przy pl. Powstańców Warszawy w roku 1864. Rosnące zapotrzebowanie na gaz zmusiło miasto w roku 1877 do budowy trzeciej przy ul. Trzebnickiej.

W końcu w latach 1905/1906 zbudowano kolejną gazownię na Tarnogaju - jedną z największych i najnowocześniejszych w Europie. Ta ostatnia służyła do lat 90. XX wieku, w roku 1996 większość zabudowy została wyburzona, ponieważ sieć miejska przeszła na gaz ziemny.

W latach 20. XX wieku przy moście Pomorskim powstały dwie elektrownie wodne, Elektrownia Północna i Elektrownia Południowa. Ich projektantem był Max Berg, projektant Hali Stulecia. Zbudowano je z cegły w miejscu trzech młynów wodnych. Reprezentują styl Neues Bauen. Portale obu elektrowni zdobią ekspresjonistyczne płaskorzeźby nawiązujące do symboliki sił natury, np. nagi mężczyzna wyłaniający się z żywiołów. Uwagę zwracają też kute bramy, szczególnie Neptun na bramie Elektrowni Południowej (J. Vonka, 1924 r., na wysokości ulicy Kiełbaśniczej). Podczas wojny elektrownie nie ucierpiały. W 1901 r. pracę rozpoczęła elektrownia przy ul. Łowieckiej.


Foto: wroclaw.hydral.com.pl, Elektrownia Północna

W drugiej połowie XVIII wieku na Kępie Mieszczańskiej zbudowano klasycystyczną rafinerię cukru wg projektu Karla Gotharda Langhansa. W 1826 roku pożar strawił górną część budynku. Po wojnie budynek przy ul. Księcia Witolda 52-54 przejął Herbapol.

W 1839 r. powstawały zakłady budowy maszyn oraz fabryki wagonów, lokomotyw i maszyn Linke - Hofmann Werke AG (późniejszy Pafawag, obecny Bombardier), w latach 30. XX wieku produkował traktory, a przed II wojną światową - czołgi. W drugiej połowie XIX w. powstał Archimedeswerk.

Na początku XXI wieku rozebrano zakłady mięsne przy ul. Legnickiej, zbudowane z cegły. W ich miejscu powstał kompleks handlowo-usługowo-rekreacyjny.